حقوق متقابل استاد و شاگرد

حق استاد بر شاگرد

امام سجاد( علیه السلام): حق سائسک بالعلم: التعظیم له, و التوقیر لمجلسه, و حسن الاستماع الیه, و أن لاترفع علیه صوتک, و أن لاتجیب أحدا یسأله عن شیء حتی یکون هو الذی یجیب, و لا تحدّث فی مجلسه أحدا, و أن تدفع عنه إذا ذکر عندک بسوء, و أن تستر عیوبه, و تظهر مناقبه, و لاتجالس له عدوّا, و لاتعادی له ولیّا, فإذا فعلت ذلک شهد لک ملائکة الله بأنّک قصدته و تعلّمت علمه الله جلّ اسمه لا للناس.

حق استاد تو این است که به او احترام گذاری, محضرش را موقر داری, با دقت به سخنانش گوش بسپاری, رویت به او باشد و به او توجه نمایی, صدایت را بر او بلند نکنی, هر گاه کسی از اوسؤال کند تو جواب ندهی, بلکه بگذاری خودش جواب دهد.

در محضر او با کسی سخن نگویی؛ در حضور او از کسی غیبت نکنی؛ اگر پیش تو از او بدگویی شود, از وی دفاع کنی. عیب هایش را بپوشانی, خوبی ها و صفات نیکش را آشکار سازی, با دشمن او همنشینی نکنی و با دوستش دشمنی نورزی.

هر گاه این کارها را کردی, فرشتگان خدا درباره ات گواهی دهند که تو برای رضای خداوند جل اسمه, نه برای مردم, نزد آن استاد رفته ای و دانش او را فراگرفته ای.

حق شاگرد بر استاد

و أمّا حقّ رعیّتک بالعلم؛ فأن تعلم أنّ الله قد جعلک لهم فیما آتاک من العلم؛ و ولّاک من خزانة الحکمة؛ فإن أحسنت فیما ولّاک الله من ذلک و قمت به لهم مقام الخازن الشفیق؛ الناصح لمولاه فی عبیده؛ الصابر المحتسب الذی إذا رأی ذا حاجة أخرج له من الأموال التی فی یدیه کنت راشداً؛ و کنت لذلک آملا معتقدا و إلا کنت له خائنا و لخلفه ظالما ولسلبه و عزّة متعرّضاً.

حق زیر دستان علمی(شاگردان) آن است که بدانی, علمی که خدا به تو داده, و خزانه حکمت که به تو سپرده برای خدمتگزاری به آن هاست. پس اگر در آموزش مردم نیکی کرده, و با آنان به نرمی رفتار کنی و بر آنان خشم نگیری و از آنان ملول نشوی, خداوند از فضل و کرم خود بر دانش تو می افزاید و اگر مردم را از دانش خود محروم ساخته و هنگام آموزش, با آنان به تندی رفتار کردی, بر خدا لازم است که دانش و صفای آن را از تو بگیرد و تو را از جایگاه بلندی که در دل ها داری, پایین آورد.

منبع: الخصال/1/567؛ منتخب میزان الحکمة/400